Η ΛΙΜΝΗ ΖΗΡΟΣ

Γ ε ω λ ο γ ι κ ή   ξ ε ν ά γ η σ η

Η Λίμνη Ζηρού (επίσης και "Λίμνη Ζηρός") βρίσκεται 4 χλμ ΒΔ της Φιλιππιάδας και 2 χλμ δυτικά της εθνικής οδού Άρτας - Φιλιππιάδας - Ιωαννίνων απέναντι από την κοινότητα Παντάνασσας Άρτας. Διοικητικά και γεωγραφικά ανήκει σήμερα σχεδόν ολοκληρωτικά στο δήμο του Ζηρού της Π.Ε. Πρέβεζας εκτός από ένα δασικό τμήμα πρόσβασης από την εθνική οδό Άρτας-Ιωαννίνων που ανήκει στο κτηματολόγιο Παντάνασσας του Δήμου Αρταίων. Η περιοχή του Ζηρού δεν είναι ενταγμένη σε κάποιο δίκτυο προστασίας (Natura2000 ή άλλο).

Το όνομά της Λίμνης Ζηρού έχει Σλαβική προέλευση (π.χ. η λέξη λίμνη είναι озеро (οζέρο) στα ρώσικα, језеро στα σέρβικα ή езеро στα βουλγάρικα), προφανώς κατάλοιπο μεσαιωνικής εποίκησης της περιοχής από σλάβικα φύλα. Συνώνυμη λίμνη έχουμε και στην Αιτωλοακαρνανία την λίμνη Οζερός κοντά στο χωριό Κουβαράς.

Γεωλογία – Γεωγραφία

Η δημιουργία της λίμνης Ζηρός φαίνεται να οφείλεται στην τεκτονοκαρστική δραστηριότητα της περιοχής. Γεωλογικά θεωρείται ότι αποτελούσε λιμναίο σπήλαιο του οποίου η οροφή κατέρρευσε προ 10.000 ετών περίπου δηλαδή στο τέλος της Πλειστόκαινης και στην αρχή της Ολόκαινης γεωλογικής εποχής. Η επιφάνεια της λίμνης βρίσκεται σε υψόμετρο 54-57 μέτρα (πάνω από την θάλασσα) και είναι η ίδια με αυτή του υπόγειου καρστικού του Λούρου συνεπώς τα δύο υδάτινα συστήματα επικοινωνούν. Για τον λόγο αυτό υδρογεωλογικά θεωρούμε ότι η λίμνη του Ζηρού είναι το φυσικό πιεσόμετρο του μέσου καρστικού συστήματος του Λούρου.

Οι διαστάσεις της λίμνης είναι περίπου 1250μ Χ 540μ. Το μήκος της ακτής συνολικά -περιφερειακά- της λίμνης είναι περίπου 3100 μέτρα κυμαινόμενο ανάλογα και με την στάθμη της. Το μέγιστο βάθος της λίμνης, σύμφωνα με μετρήσεις το έτος 1993 (καλοκαίρι) βρέθηκε στα 71,00 περίπου μέτρα στο σημείο που φέρει τις συντεταγμένες 227887 βόρεια και 4347836 ανατολικά σε σύστημα ΕΓΣΑ 87 (μέτρα). Στη βόρεια βραχώδη όχθη το βάθος είναι γενικά μεγαλύτερο ενώ η νότια όχθη «σβήνει» σταδιακά σε ρηχή αμμουδιά. Προφανώς λόγω προσχώσεων και μεγάλης τροφοδοσίας με φερτά υλικά από την αποσάθρωση των γύρω δασωμένων τριαδικών και πλειόκαινων λόφων.

Η βόρεια ακτή (Ζηροβούνι) καλύπτεται από λευκούς έως γκρίζους άστρωτους ή παχυστρωματώδεις ασβεστόλιθους του σχηματισμού του Παντοκράτορα ηλικίας περίπου 200-210 εκατομμυρίων ετών (Κάτω Ιουρασικό - Λιάσιο) ενώ η νότια ακτή από προσχώσεις και Πλειόκαινα κροκαλοπαγή που επικάθονται τριαδικών λατυποπαγών δολομιτικών ασβεστόλιθων, δολομιτών, μαργών και γύψου ηλικίας περίπου 230-240 περίπου εκατομμυρίων ετών. Η γύψος εμφανίζεται στο ΝΔ άκρο μικροκρυσταλλική και κατά θέσεις ταινιώδης. Η τεκτονική της θέση είναι διαπειρική στην διασταύρωση ρηγμάτων. Την βόρεια ακτή της λίμνης συνδιαμορφώνει ρήγμα που διαπερνά κατά μήκος όλη την λίμνη με διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ.

Υδρογεωλογικά οι ασβεστόλιθοι της βόρειας πλευράς είναι έντονα καρστικοποιημένοι (αγωγοί, σπήλαια, δολίνες κλπ.) που λειτουργούν σαν σφουγγάρι, αποτελώντας τον κατ’ εξοχήν υδροφορέα της ευρύτερης περιοχής που τροφοδοτεί τον ποταμό Λούρο με αρκετές πηγές κύρια επαφής (Αγ. Γεωργίου (~3 κ.μ./δλτ), Χανόπουλου (~3,5 κ.μ./δλτ), Σκάλας Λούρου (3,2 κ.μ./δλτ). Πριάλας, Ομορφάδας-Βαθύ (2,3 κ.μ./δλτ), κλπ κλπ.). Ο ίδιος υδροφόρος τροφοδοτεί και την λίμνη με υπολίμνιες πηγές που εκδηλώνονται σε μέτωπο στην βόρεια πλευρά της λίμνης.

Γεωτεκτονικά η περιοχή της λίμνης ανήκει στην κεντρική (αξονική) Ιόνια υποζώνη. Η Ιόνια γεωτεκτονική ζώνη ανατολικά βρίσκεται να είναι επωθημένη από τις ζώνες Γαβρόβου και Πίνδου ενώ δυτικά η ίδια επωθείται επί της εξωτερικής ζώνης των Παξών (ή Προαπούλιας). Διατρέχεται από πλήθος ρηγμάτων που ομαδοποιούνται σε δύο ομάδες ΒΒΔ – ΝΝΑ (δειναρική διεύθυνση) και ΒΑ-ΝΔ. Ένα από τα μεγαλύτερα στην περιοχή μας είναι αυτό που περνάει ανατολικά του Ζηρού το οποίο θεωρείται ότι είναι και ένα από τα πιθανά γενεσιουργά του Αμβρακικού κόλπου, συνυπεύθυνο επίσης και για την δημιουργία του γεωθερμικού πεδίου του κάμπου της Άρτας.

Η θερμοκρασία του νερού κυμαίνεται χειμώνα καλοκαίρι από 9,6^οC – 21,2^οC. Όπως σε όλες τις λίμνες με γλυκό νερό η άνωση είναι μικρότερη (λόγω μικρότερης πυκνότητας) από αυτή των θαλασσών, και η κολύμβηση εγκυμονεί κίνδυνο πνιγμού. Στο παρελθόν έχουν πνιγεί άτομα που προσπάθησαν να κολυμπήσουν ή ψάρευαν. Πολλές φορές στο παρελθόν, με τελευταία το 2010 ανέκυψε ένα παράξενο, για τους πολλούς , φαινόμενο στη Λίμνη Ζηρού. Οι εφημερίδες έγραψαν κατά γράμμα ότι "Το Νερό της Λίμνης Ζηρού έγινε Κόκκινο" Στο σχετικό ρεπορτάζ ανακοινώθηκε ότι "ο καθηγητής ελέγχου και προστασίας του περιβάλλοντος του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Τρ. Αλμπάνης μετά από έρευνα απέδωσε το φαινόμενο σε ένα τοξικό κυανοβακτηρίδιο, το Planktothrix Rubescens, αναφέροντας πληροφορίες σχετικά με τις επικίνδυνες ιδιότητες του βακτηριδίου και πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης, μάλιστα συνέστησε πλήρη απαγόρευση της κολύμβησης και της αλιείας στη λίμνη.

Το rubescens Planktothrix

Το Planktothrix rubescensείναι ένα κυανοβακτήριο (που ονομάζεται επίσης μπλε-φύκος) που παρατηρείται συχνά σε μεσοτροφικές λίμνες του βόρειου ημισφαιρίου. Όπως όλα τα κυανοβακτήρια το Planktothrix rubescens είναι ένας φωτοσυνθετικός οργανισμός, που έχει ως πηγή τροφοδοσίας την ηλιακή ακτινοβολία την οποία απορροφά μέσω της δράσης των χρωστικών, κυρίως της χλωροφύλλης. Το Planktothrix rubescens έχει επίσης μια κόκκινη χρωστική ουσία που ονομάζεται φυκοερυθρίνη, η οποία δίνει στα κύτταρα ένα χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα. Παρά το γεγονός ότι τα κυανοβακτήρια είναι μικροσκοπικοί οργανισμοί, μπορούν να συσσωρεύονται κατά μήκος της ακτής κάτω από την επήρεια κυμάνσεων της θερμοκρασίας και του άνεμου , έτσι ώστε να γίνονται ορατά με γυμνό μάτι. Τέτοιος πολλαπλασιασμός της βιομάζας του φυτοπλαγκτού είναι γνωστός και με την ονομασία «άνθιση». Το rubescens Planktothrix παράγει μικροκυστίνες, ισχυρές τοξίνες που συσσωρεύονται στη βιομάζα των σπονδυλωτών και ασπόνδυλων υδρόβιων, συμπεριλαμβανομένων των ψαριών . Δηλητηρίαση των ζώων και του ανθρώπου από μικροκυστίνες μπορεί να συμβεί άμεσα μετά από κατάποση νερού που περιέχει τοξικά κύτταρα κυανοβακτηρίων είτε έμμεσα μέσω της κατανάλωσης μολυσμένων υδρόβιων οργανισμών πχ. ψαριών.

Στη λίμνη της Ζυρίχης στην Ελβετία , το rubescens κυριαρχεί στο φυτοπλαγκτόν του οικοσυστήματος . Η Λίμνη της Ζυρίχης είναι μια δημοφιλής περιοχή αναψυχής και είναι η κύρια πηγή πόσιμου νερού για την πόλη της Ζυρίχης. Η απειλή των μικροκυστινών στην ψυχαγωγία αλλά και στο πόσιμο νερό έχει προφανώς ευρείες συνέπειες για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.

Σύμφωνα µε τον θρύλο εδώ κάποτε βρισκόταν ένα χωριό με το όνομα Βαλτίτσα.

Στην Βαλτίτσα λοιπόν ζούσαν δύο αδερφές η µια πλούσια και η άλλη φτωχή και υπηρετούσε την πλούσια. Και οι δύο αδερφές είχαν από δύο παιδιά. Η φτωχή αδερφή προκειμένου να θρέψει τα παιδιά της αλλά και την ίδια έπαιρνε νεροπλύματα και τα ζύμωνε με απομεινάρια της ζύμης που έφτιαχνε για την πλούσια αδερφή και έτσι έψηνε λίγο ψωμί για όλους τους . Της πλούσιας τα παιδιά παρ’ ότι τρέφονταν με καθαρό ψωμί και άλλα πλούσια φαγητά αλλά άρχισαν όλο και περισσότερο να ασθενούν ενώ σε αντίθεση της φτωχής να αναπτύσσονται και να γίνονται σωστά παλικάρια. Αυτό όμως έγινε αντικείμενο ζηλοτυπίας και η πλούσια ρώτησε την φτωχή με τι τρέφει τα παιδιά της . Και αφού της διηγήθηκε η φτωχή τότε η πλούσια της απαγόρευσε να παίρνει ακόμη και τα νεροπλύματα. Τότε η φτωχή άρχισε να μαζεύει σβουνιές από βόδια και να τα παρασκευάζει σαν ψωμί και να τα ψήνει Μια ημέρα εκεί που έψηνε εμφανίστηκε άγγελος κυρίου μεταμφιεσμένος και της ζήτησε ψωμί. Τότε αυτή του είπε πως δεν είναι ψωμί αλλά σβουνιές βοδιού. Ο άγγελος όμως επέμενε και την παρακίνησε να του δώσει και ώ του θαύματος ένας γλυκύτατος άρτος βγήκε από την φωτιά και φάγανε όλοι καλά. Αμέσως μετά της ζήτησε κρασί από το βαρέλι Η φτωχή γυναίκα αν και ήξερε ότι το βαρέλι δεν είχε τίποτα μέσα και αφού πείστηκε από το πρώτο θαύμα έτρεξε και του γέμισε   την κούπα με υπέροχο κρασί και αμέσως αυτή και τα παιδιά της έπεσαν στο πάτωμα και του φίλησαν τα πόδια. Τότε ο άγγελος φανερώθηκε και της είπε: Πάρε τα παιδιά σου και φύγετε μακριά έξω από τα όρια του χωριού γιατί έχω εντολή από τον Κύριο να μεταβάλλω αυτόν τον αμαρτωλό τόπο σε λίμνη (Οζηρό στα σλάβικα η λίμνη).

Κλαίγοντας πήρε τα παιδιά της να φύγει. Ο άγγελος την παρακάλεσε να μην κλαίει αλλά φεύγοντας για κάθε ενδεχόμενο να μην γυρίσει πίσω της. Εκείνη φεύγοντας παρακινούμενη από αδερφική αγάπη θέλησε να φωνάξει και την αδερφή της και τους συγγενείς της. Και όπως είχε το ένα παιδί στο χέρι και το άλλο στον ώμο για την παρακοή της στην προσταγή του αγγέλου έγινε στήλη μαρμάρου.